Militair   Bataafse lijst   Belasting Hertog   Belasting Jean   Het jaar 1814   Vindplaats   Adressen

Terheijden wijkindeling

Cornelis den Hertog in de belastinglijsten van Terheijden

Cornelis den Hertog en Maria Vermeeren waren de schoonouders van Jean Moreau die in 1801 trouwt met hun dochter Anthonia (den) Hertog.

Het contact tussen Jean en de familie den Hertog was tot stand gekomen via Anthonij Kouwenberg, de broer van Petronella Kouwenberg, de tweede vrouw van Cornelis den Hertog. Jean was na een korte wandeling vanuit zijn garnizoen in Made beland in Wagenberg en opgevangen door deze Anthonij Kouwenberg, die als knecht werkte bij Anthony Rovers. Ook hij is daar als knecht gaan werken.

Het leven van Cornelis, zoals hierboven beschreven, is goed te volgen in de belastinglijsten van Terheijden, zoals van

• het Gemaalgeld,
• de Kleine Specien,
• Slachtgeld,
• het Hoofdgeld
• Militaire Vordering
• Gecombineerde Belastingen
• Quotisatie
• Landsbelasting Overige Zaken
• Patenten

Hieronder volgt een samenvatting.

N.B. De datering van de lijsten is verwarrend: de ene keer (zoals bij de Gemaallijst) wordt de lijst opgesteld aan het begin van de opgegeven datum van het belastingjaar, bij de Kleine Speciens wordt de status bepaald aan het eind van de datum range. Voor het hoofdgeld en slachtgeld is het niet duidelijk.

 

Geboorte Cornelis

In de lijsten van het Gemaalgeld wordt bijgehouden of iemand belasting betaalt en wordt ook de gezinssamenstelling gegeven. Een volwassenen betaalt voor 1 "heele" (dat geldt ook voor knechten). Voor de kinderen wordt een "halve" bijdrage gevraagd.

• Anthonie Hartog en vrou, Hendrik 11, Bart 9, Franseijn 4, Thomas 1 1/2, meijd 17 jaar, Kornelis 3 maanden
  3 heele 5 halve

De eerste vermelding van Cornelis in de lijsten van het Gemaalgeld, 3 maanden oud. Hij is geboren op 30 maart 1756 (de lijsten worden in de zomer opgesteld voor het volgende belastingjaar dat loopt van october tot october). Hij had al een ouder broertje uit dit huwelijk: Thomas. De andere kinderen zijn uit een eerder huwelijk van Maria van Dorst met Frans van Tetering: Hendrik, Bartholomeus, Francijn.

Vanaf dit jaar wordt Cornelis ieder jaar vermeld in de lijsten van het Gemaalgeld.

 

Ouders van Cornelis

De ouders van Cornelis den Hertog waren winkelier. In de Belastinglijsten van de Kleine Specien worden soms de beroepen van mensen genoemd. Tussen de jaren 1762 en 1769 wordt hun beroep genoemd. Voor het eerst in 1762, op het Achterste Eijnde van de Wagenbergsche Dijck:

• Anthonij Hertog,     3 heele 6 halve
  een paart
  als winkellier

Behalve de winkel hebben ze kennelijk een paard. Misschien voor de leveringen aan klanten?

De vermeldingen komen ieder jaar terug in de Kleine Specien lijsten. Wanneer Anthonij Hartog in februari 1772 overlijdt neemt zijn vrouw de winkel over:

• De Weduwe Anthonij Hartog     2 heele 2 halve
  als winkelierster

Dat doet ze tot 1780. Daarna staat ze alleen nog maar vermeld als de Weduwe Hartog en is ze kennelijk gestopt met de winkel.

 

Twee huwelijken Cornelis en geboorte Antonia

Zie het overzicht van Cornelis Hertog voor de huwelijks- en geboorteaktes .

Cornelis trouwt in 1778 met Maria Vermeer(en). Hij gaat dan op zichzelf wonen, net als zijn moeder, op het Achterste Eijnde van Wagenberg:

• Cornelis Hartog, de vrou Maria Vermeer
  het kind Tona (Antonia) Hartog 3 maanden ................2 heelen 1 halve

Dochter Antonia is in maart 1779 geboren (de lijsten worden in de zomer opgesteld voor het volgende belastingjaar).

Het noodlot slaat echter toe: Maria overlijdt op 16 januari 1783, op slechts 32-jarige leeftijd. Cornelis is dan nog maar 26. Hij trekt met zijn drie jonge kinderen weer in bij zijn moeder:

• Maria van Dorst, Weduwe Anthonij Hartog, de kinderen Adriana Hartog, Jan Hartog, Cornelis Hartog,
  Anthonia Hartog, 4 jaar, Jan Hartog 3 jaar, Cornelia Hartog 1/2 jaar
  4 heele 3 halve

Cornelis hertrouwt op 29 april 1787 met de 25-jarige Petronella Kouwenberg. Dochter Anthonia is volgens deze inschrijving 6 jaar. Zijn andere twee kinderen Jan en Cornelia zijn in 1784, binnen 10 dagen, kort na elkaar overleden. Anthonia is dus nog zijn enige kind.

• Cornelis Hartog, de vrou Pieternel Kouwenberg, het kind Anthonia Hartog 6 jaar,
  2 heelen 1 halve

Uit dit tweede huwelijk komen geen kinderen meer voort. Hij woont, niet ver van zijn moeder, op het Achterste Eijnde van Wagenberg.

 

In de Gemaallijsten is te zien dat hij in 1791 verhuist naar het Voorste Eijnde van de Wagenbergse Dijk, waar hij blijft wonen tot 1796, waarna hij weer terugverhuist naar het Achterste Eijnde.

 

---

Werkzaamheden voor het leger

Voor deze inschrijving zijn de volgende bronnen geraadpleegd, uit het hoofdstuk Militaire Aangelegenheden:

De inschrijving is verwarrend omdat de datum niet helemaal duidelijk is. Het beslaat de periode 1793-95, maar de naam van Cornelis lijkt te zijn ingeschreven in 1793. Nederland was vanaf 1793 in oorlog met de Fransen. De grote inval van de Fransen begon in 1795 waarna de Bataafse Republiek werd opgericht. Burgers van Terheijden moesten af en toe werkzaamheden verrichten voor het Franse Leger, of leden schade door acties van het leger. Er waren kennelijk al Franse troepen gelegerd in 1793, want Cornelis wordt in dat jaar genoemd als een van de mensen uit Terheijden die werkzaamheden voor de Fransen ("alhier gecantonneerde en doorgetrokken") heeft verricht. Hij krijgt dan 5 gulden uitbetaald. Volgens de Cover van het inschrijvingsboek gaat het om de "levering van hooij, stro, tarwe, rogge, haver, hout, kaersen....", ...... februari, maart 1793, zie: Legerlasten, 1793-95 Cover

In dit deel (inv nr 1799) is geen inschrijving gevonden, maar de cover past wel bij de inschrijvingen van het volgende deel voor het jaar 1793 (inv nr 1800) dat zelf geen cover heeft:

• Cornelis den Hertog     5 ----

De cover aan het einde van het hoofdstuk in dit deel geeft de volgende naam en datering:

 

Cornelis claimt ook oorlogschade in deze periode.

• Sommiere staat van oologskosten over Terheijden in de jaren 1793, 94 en 1795 waarin een dubbeld aan representanten van BataafsBraband is overgeleevert in dd 17 februari 1796

 

Cornelis wordt ook genoemd in de Dorpsrekeningen voor Geleverde Diensten (voor het leger). In 1795 heeft hij 3 dagen gewerkt en krijgt daarvoor uitbetaald.

• Cornelis Hartog, 3 dagen .............1-100??
  voldaan : handtekening CornelUs Hartog

Mooie handtekening van Cornelis zelf, met een u gespeld.

 

Ook in 1795 staat er dat Cornelis voor 5 dagen werk geld krijgt. Op het titelblad is te lezen om wat voor soort werk dat zo al gaat. Vooral hout hakken en zagen, voor de Franse troepen waarschijnlijk. Cornelis ondertekent zelf, weer met Cornelus?

• De onderstaande arbijders hebben op erve van de municipaliteit van Terheijden hout gehakt en gesaagd to brand? .... de Fransen wagten in de maand van januari to februari 1795 en regentie... alsvolgt ........

• Cornelis Hartog, 5 dagen.............. 2 ---10
  Cornelus Hartog

 

Bij de volgende inschrijving voor geleverde diensten staat in de kantlijn 1794, dus het lijkt erop dat hij in 1794 10 dagen gewerkt heeft en daar ruim een jaar later op 31 maart 1796 vijf gulden voor ontvangt. Zijn vrouw ondertekent met een kruisje. Ze zijn ondertussen verhuisd naar het Achterste Eijnde.

• Corns den Hertog
  1794 gewerkt 10 dagen ...... 5, --
  aan mij ondergetekende voldaan nevenstaaande vijf gulden den 31 maart 1796.
  Dit merk X is gesteld door de vrou van Corns den Hertog die bekend niet anders te kunnen schrijven

De periode vanaf 1795 is bijzonder vanwege de inval in Nederland door Frankrijk. Op de cover bladzijde van de gemaallijsten is te lezen dat vanwege de oorlog twee jaren zijn samengenomen.
(zie Cover Gemaallijsten 1795 en 1796 1 oct 94- 30 sept 96)

Cornelis en zijn vrouw Petronella Kouwenberg wonen in dit jaar nog op het Voorste Eijnde, met het kind Anthonij den Hertog (=Antonia), "out" 15 1/2 jaar:

• Cornelis den Hertog, de vrouw Pietronella Kouwenberg
    kind Anthonij den Hertog, out 15 1/2 jaar .....2 heele 1 halve

Cornelis woont dicht bij zijn moeder. Ze wordt ieder jaar vermeld. Ze is geboren in 1718, dus inmiddels aardig op leeftijd. In de lijsten over bijvoorbeeld 1795 en 96 komen we haar, op het Achterste Eijnde van Wagenberg, tegen. Ze woont nu met haar dochter Adriana. Ze heeft nog een dochter Sebastiana uit haar eerste huwelijk, die in Breda woont. Naast Cornelis zijn dat haar enige kinderen.

• Maria van Dorst, Weduwe Anthonij Hertog kind
    Adriaan (Adriana) den Hertog ....... 2 heele

De weduwe heeft het niet breed. In 1795 kan zij geen Specien belasting betalen:

• Terheijden Trouten? Klijne Specien 1795

  N.B. halve copie: er zijn afgebroken regels

  Den aanneemer van het .... der klijne Specien over .... gemeente van Terheijden .....aan de municipaliteijt.... naar volgende persoonen ...de klijne Specien nog niet......
  en hebben en wel om reeden... haar onvermogentheijt.
  Overweeging of den zelve ......zoude konnen worden gelou... hem Henneme?? gelast ....in zijne te doene ....over dem jaare 1795 ..... te brenge voor fout

  Weduwe Anthonie den Hertog............... 0,-

 

Cornelis is omstreeks 1796 (terug) verhuisd naar het Achterste Eijnde, vlak bij zijn moeder. Anthonia is inmiddels ouder dan 16, dus telt mee als volwassene voor de belasting. Zijn moeder (bijna 80 jaar oud) woont nu bij haar dochter Adriana en haar man Johannes de Jongh, die 1 april 1796 zijn getrouwd.

• Cornelis den Hertog, de vrouw Pietronella Kouwenberg
    kind Anthonia den Hertog, 3 heelen

• Johannes de Jong, de vrouw Adriaana den Hertog,
    de moeder Maria van Dorst, Weduwe Anthonij Hartog ....... 3 heelen

 

In 1797 woont de weduwe Maria van Dorst weer op zichzelf. Ze verhuist in februari van dat jaar naar Breda, waar ze intrekt bij haar andere dochter, Sebastiana. Ze overlijdt in 1802 In Breda.

• Maria van Dorst ---------------------
  De weduwe Anthony de Hertog... 1 heele ...1 --

 

In de volgende jaren wonen er verschillende mensen (volwassenen/kinderen) bij het gezin van Cornelis in. Anthonia is inmiddels volwassen en zal in 1801 trouwen met Jean Moreau. Ze hadden zelf geen kinderen uit het tweede huwelijk, dat stimuleerde hun kennelijk om hun gastvrijheid te tonen.

• Cornelis Hertog de vrouw Pieternella Kouwenberg
    kind Anthonia Hertog,
    thuislegger Adriaan Kouwenbergh, Bastiaantje van Wasbeek, out 2 jaar
    ............. 4 heelen 1 half

Adriaan Kouwenberg is de broer van Pietronella Kouwenberg. Hij woont bij hen in (zo iemand heet een thuislegger).

 

---

Cornelis begint een cafe

In het jaar 1798, verschijnt Jean Moreau in Wagenberg. Zijn inschrijvingen in de Gemaallijsten etc zijn te vinden bij Belastingen Jean Moreau.

Cornelis zelf start als tavernier op 1 juni 1798

Bij dubbelklik op akte verschijnt de volledige akte:
"Lijst van nader taxatie(?) voor de ingezetenen welke na de generale taxatie hunne neeringen, handteeringen en fabrieken hebben aanvaard, en ook zijn komen inwoonen, bestaande in de volgende luijden
....
Cornelis den Hertog, begonnen met tappen den 1 junij 1798....... f 4,-

Vanaf dit moment wordt hij met regelmaat tavernier genoemd, zowel in de Kleine Specien lijsten als in de lijsten van het Slachtgeld waarin de alcoholaccijns wordt bijgehouden:

• Cornelis Hertog de vrouw Pieternella Kouwenberg
    de dogter Anthonia Hertog .... 3,-

• Cornelis Hertog, 3 heelen ............ 1--1--
  als Tavenier ................................" 15--
  .................................(Totaal) ... 1-16--

• C den Hertog

Slachtgeld is in de praktijk alcoholbelasting. Het bedrag van 16 gulden is hoog. Het gaat kennelijk goed met het cafe.

 

---

• Cornelis Hertog de vrouw Pieternella Kouwenberg
    kind Anthonia Hertog .... 3 heele

• Cornelis den Hertog, 3 heelen Fl 1-1-
  als tavenier ............ -15-

• Cornelis Hertog ........... 15-0-0

Nog steeds een flink bedrag voor de alcoholverkoop.

 

---

Dochter Anthonia is in 1801 getrouwd. Cornelis woont nu nog alleen met zijn vrouw Petronella Kouwenberg:

• Cornelis Hertog de vrouw Pieternella Kouwenberg
    .... 2 heele

• Cornelis den Hertog 3 heeken fl 1-1-
  als tavenier ....................... -15-0

• Cornelis Hertog als tavernier ...... 16-10-""

Ook dit jaar veel alcoholaccijns.

 

In september 1801 is er een heel bijzondere inschrijving. Cornelis den Hertog verandert van herberg. Gaat hij ergens anders werken of heeft hij een andere herberg?

• Lijst van alle de persoonen die sedert 1 october 1800 zijn koomen inwoonen en ook nieuwe neeringen aangegeven hebben en dus nog buiten de tanxatie zijn.

• Achterste Eijnde Wagenberg
  ......
  .....
  Cornelis den Hertog van herberg verandert

 

---

• Cornelis Hertoge, de vrouw Pieternella Kouwenberg
   2 heele

• Cornelis Hertog 2 heele
      als tavernier

• Cornelis Hertog als tavernier .......8-""-""

De alcoholaccijns is (na de verandering van cafe?) een stuk lager en blijft vanaf nu ongeveer op dit bedrag staan.

 

---

Er verandert iets boekhoudkundigs voor de gemeente, de belasting wordt nu geheven over het kalenderjaar, daarom ontbreekt de gemaallijst 1803

 

• Cornelis Hertog 2 heele
      als tavernier
      3 maanden
      1/10 voor 6 maanden

Hij betaalt kennelijk voor iets extra's gedurende een aantal maanden (?)

• Cornelis Hertog

 

---

• Cornelis Hertoge, de vrouw Pieternella Kouwenberg
   thuislegger Pieternella van Groesen oud 12 jaar
   2 heelen 1 half

Cornelis heeft weer een andere logee

• Cornelis den Hertog, 2 heelen 1 half
  als tavenier
  1/10 verhoging

• Cornelis Hertog

 

---

• Cornelis Hertoge, de vrouw Pieternella Kouwenbergh
   thuislegger Pieternella van Groesen oud 13 jaar
   2 heelen 1 half

• Cornelis den Hertog,
  als tavenier

• Cornelis Hertog

 

---

• Cornelis Hertoge, de vrouw Pieternella Kouwenbergh
   thuislegger Pieternella van Groesen oud 14 jaar
   3 heelen 1 half

 

---

 

---

Patenten Cornelis den Hertog 1806, 1807, 1808

De Fransen introduceerden in 1806 een systeem waarbij je jaarlijks een certificaat (patent) moest aanvragen om een beroep uit te oefenen. Dat gold ook voor cafehouders. Zo zijn er voor deze drie jaren de certificaten gevonden waarin staat dat Cornelis den Hertog toestemming had om cafehouder te zijn (tavenier/tapper), zie Patenten Cornelis

Er is verder geen bewijs dat hij daarna nog actief was. Hij was in 1808 52 jaar oud. Cornelis den Hertog overlijdt 15 maart 1813.

 

---

Adres Cornelis den Hertog 1807 en 1808

Quotisatie is een belasting die een gemeente opgelegd krijgt om aan de staat af te dragen. Het is eenmalig(of voor een korte periode). In Terheijden is dat twee keer gebeurd. Eerst in de periode 1715-1723 (350 gulden) en daarna nog een keer in 1808 (voor 3 miljoen gulden). Bij het innen werd het adres bijgehouden. De quotisatielijst van 1808 geeft een adres voor Cornelis den Hertog: Wijk E, huis 13. Het kan gekoppeld worden aan een soort onroerend goed belasting uit 1807.

Cornelis woont in E13, naast Jan van Dorst. De vrouw van Cornelis: Petronella Kouwenberg overlijdt op 26 September 1808.

 

(dubbelklik voor uitvergroting)
In Huis E 13 wonen 2 gehuwden, 2 kinderen.....en (heel bijzonder!) 3 stuks hoornvee (geiten? koeien? ). Het beroep van de hoofdbewoner is tapper, dus dat moet Cornelis wel zijn.

Volgens de lijst van de Bataafse Burgerwacht woont Cornelis in 1798 op de Brouwerijstraat 3. Het zou kunnen dat dit nog steeds hetzelfde adres is.